Η ανθρωποσοφία είναι ένας δρόμος γνώσης, που οδηγεί το πνευματικό του ανθρώπου στο πνευματικό του κόσμου.
Ανοίγεται στον άνθρωπο ως ανάγκη της καρδιάς...

Rudolf Steiner

Ανθρωποσοφία - μια εισαγωγική σκιαγράφηση

Κάθε μέρα της ζωής μας βρισκόμαστε μπροστά σε καταστάσεις, όπου πρέπει να κάνουμε εκτιμήσεις και να πάρουμε αποφάσεις. Η στάση που κρατάμε και οι πράξεις που εκτελούμε, προσδιορίζουν βήμα-βήμα το δρόμο της ζωής μας, τον οποίο μπορούμε συνήθως να διακρίνουμε αργότερα στη ζωή, ως τη χαρακτηριστική βιογραφία μας, ως την εκδίπλωση της προσωπικότητάς μας. Το ερώτημα που αναδύεται είναι αν η εικόνα αυτή της ζωής μας δείχνει πάντα αυτό που πραγματικά είμαστε ως άνθρωποι ή αν έχουν παρεμβληθεί γεγονότα που δεν εκφράζουν την ατομικότητά μας, παρά φαίνονται να εισάγουν ένα άλλο στοιχείο, ξένο προς τον εαυτό μας.

Το φαινόμενο αυτό είναι, κατά περίεργο τρόπο, αρκετά διαδεδομένο σήμερα. Και παρόλο που η ανθρωπότητα έχει διανύσει χιλιετίες πολιτισμού, γνώσης και εξέλιξης, η συμπεριφορά μας γενικά δείχνει να υστερεί αδικαιολόγητα σε ηθική, εμπιστοσύνη, κατανόηση του άλλου και της φύσης – γενικά σε ελευθερία, αγάπη και πίστη. Ο εσωτερικός κόσμος που καθημερινά πλάθουμε, σε αλληλεπίδραση με την κοινωνία και τον εξωτερικό κόσμο, κινδυνεύει να χάσει τη βάση και τον προσανατολισμό του. Ποια όμως είναι αυτή η βάση; Πώς την αναγνωρίζουμε και πώς τη κτίζουμε;

Από πολύ απλές παρατηρήσεις της καθημερινής ζωής, μπορούμε να δούμε ότι οι συνειρμοί των σκέψεων που κάνουμε για να καταλάβουμε ένα φαινόμενο, τα συναισθήματα που αναπτύσσουμε όταν δημιουργούμε ανθρώπινες σχέσεις και οι τάσεις που οδηγούν τη θέλησή μας σε πράξη, έχουν διαμορφωθεί ήδη από τη μικρή ηλικία, μέσα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, όπου οι σύγχρονες μορφές διαβίωσης έχουν προκαλέσει σε μεγάλο βαθμό διανοητική αβεβαιότητα, συναισθηματική αστάθεια και βουλητική αναποτελεσματικότητα. Πώς μπορούμε να αντιστρέψουμε αυτή την πορεία και να μπούμε σε έναν φυσιολογικό για τον άνθρωπο εξελικτικό δρόμο;

Η ουσία της υπόστασης του ανθρώπου είναι η θεϊκή του προέλευση. Ο άνθρωπος είναι μια πνευματική οντότητα μέσα σε ένα θεϊκό πνευματικό κόσμο, έστω κι αν αυτός δεν είναι άμεσα αντιληπτός στις φυσικές αισθήσεις. Ο φυσικός κόσμος είναι απλά μια πτυχή του πνευματικού κόσμου. Δίχως την αναγνώριση της πνευματικής ολότητας, δεν μπορεί να γίνει κατανοητός ο πλούτος της ύπαρξης του κόσμου και του ανθρώπου. Σήμερα όμως η επιστήμη, η οποία αναπτύχθηκε σταδιακά από τον 15ο και μετά, ασχολείται ως επί το πλείστον με την υλική διάσταση του κόσμου. Ήδη από τις αρχαίες εποχές η θρησκεία συμπληρώνει με ιδανικό τρόπο τη φυσική εικόνα του ανθρώπου, στρέφοντας το βλέμμα προς τον αθέατο θεϊκό κόσμο. Με την έλευση του Χριστού, η θεϊκή βάση του κόσμου φανερώθηκε και συνδέθηκε με τη γήινη εξέλιξη. Παλαιότερα η πίστη ήταν η μόνη δύναμη που προσέφερε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να δει μια βαθύτερη εικόνα της οντότητάς του. Σήμερα, μετά την έντονα υλιστική διαδρομή του πολιτισμού, η πίστη αυτή δεν είναι εύκολο να διατηρήσει τη δύναμή της. Όμως παράλληλα αναπτύχθηκε στον άνθρωπο μια πολύτιμη ικανότητα, η ικανότητα να ερευνά τον κόσμο.

Η ερευνητική αυτή διάθεση δεν απευθύνεται μόνο στο φυσικό επίπεδο, όπου μάλιστα έχει καλλιεργηθεί μέχρι τώρα και έχει αποδείξει τη θαυμαστή της δημιουργικότητα. Ένας από τους ανθρώπους που ανέπτυξε σε μεγάλο βαθμό την ικανότητα να μελετά καθαρά τα φαινόμενα και να αποκαλύπτει την αληθινή τους έκφραση, ήταν ο Γκαίτε. Τα επιστημονικά του συγγράμματα αποκαλύπτουν μια νέα, κατάλληλη για την εποχή μας, επιστημονική μέθοδο, που σήμερα ονομάζεται Γκαιτεανισμός (Goetheanism). Η ώριμη αυτή ερευνητική ικανότητα μπορεί να μας βοηθήσει να προχωρήσουμε βαθύτερα στην πνευματική κατανόηση του ανθρώπου και του κόσμου.

Είναι όμως σημαντικό να διατηρήσουμε, καθώς στρεφόμαστε προς τον πνευματικό κόσμο, την ίδια επιστημονική συνέπεια και μεθοδικότητα. Η έρευνα αυτή θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «έρευνα του πνεύματος» ή «πνευματική έρευνα». Μ’ αυτήν ο άνθρωπος αποκτά βαθύτερη γνώση του κόσμου. Γνωρίζει επίσης βαθύτερα τον εαυτό του, ως πνευματική οντότητα με τρεις ψυχικές δυνάμεις: σκέψη, συναίσθημα και βούληση. Αυτή είναι μια σύγχρονη εκδοχή του Δελφικού «γνώθι σαυτόν».

Η πνευματική αυτή έρευνα ονομάζεται με μια λέξη: «Ανθρωποσοφία». Η ανθρωποσοφία λοιπόν είναι μια καθαρά ερευνητική μέθοδος και δεν προσκολλάται σε κάποιο προκαθορισμένο σύνολο αρχών ή κανόνων. Δεν εμπλέκεται καθόλου σε ζητήματα πίστης ή θρησκευτικής ομολογίας. Δεν είναι θρησκεία ή θρησκευτικό υποκατάστατο. Μπορεί έτσι, ως πνευματική έρευνα, να βοηθήσει στη διεύρυνση της συνείδησης του ανθρώπου, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε θρησκευτική δοξασία.

Η παρατήρηση του πνευματικού κόσμου αποκαλύπτει οντότητες και συσχετισμούς, που διαφέρουν από τις νομοτέλειες του φυσικού κόσμου. Για να αντιληφθούμε αυτό τον υπεραισθητό κόσμο, είναι απαραίτητο να ανοίξουμε τα «ψυχικά μάτια», δηλαδή κάτι που δεν είναι εξ αρχής δεδομένο, όπως συμβαίνει με τα «φυσικά μάτια», τα οποία μας δόθηκαν κατά την πορεία της δημιουργίας. Τα πνευματικά όργανα αντίληψης τα αποκτάμε με προσπάθεια και άσκηση. Το ίδιο ισχύει και για τις ικανότητες γνώσης, οι οποίες μετασχηματίζονται σε ανώτερες ικανότητες: ενόραση, έμπνευση, διαίσθηση.

Η ανάπτυξη αυτών των ικανοτήτων στην εποχή μας είναι ο δρόμος της ανθρωποσοφίας. Η συνειδητοποίηση αυτής της ανάγκης του σύγχρονου ανθρώπου ξεκίνησε με την προσπάθεια του Rudolf Steiner (1861 – 1925), ο οποίος αναγνώρισε την αλλαγή που επήλθε στην πορεία της εξέλιξης της ανθρωπότητας – με τους νέους στόχους και τα νέα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει – και ανταποκρίθηκε σ’ αυτή την ανάγκη, δημιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τη σύγχρονη αποστολή του ανθρώπου.

Στην εποχή μας, η πνευματική εξέλιξη του κάθε ανθρώπου συνδέεται με τη συνολική εξέλιξη της ανθρωπότητας και δεν μπορεί να διαχωριστεί απ’ αυτή. Ο ένας άνθρωπος χρειάζεται τον άλλο σ’ αυτή την πορεία, ανεξάρτητα εθνικότητας, κοινωνικής κατάστασης, θρησκευτικών πεποιθήσεων κλπ, αλλά αποκλειστικά με γνώμονα τον «άνθρωπο», ως παγκόσμια πνευματική ύπαρξη. Η υλοποίηση αυτής της ελεύθερης πανανθρώπινης ενότητας και σύμπραξης είναι η βάση της «Ανθρωποσοφικής Κοινότητας» που ιδρύθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Με έδρα το Goetheanum στο Dornach της Ελβετίας, αποτελεί έναν ελεύθερο διεθνή οργανισμό, που επικοινωνεί και ευαισθητοποιείται στις ερευνητικές προσπάθειες που επιτελούνται από ανεξάρτητους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, δίχως κατευθυντήρια ανάμειξη, αλλά με απόλυτη ελευθερία και ανοικτό πνεύμα συνεργασίας.

Οι καρποί της πνευματικής έρευνας χρησιμεύουν στη βελτίωση της παιδαγωγικής τέχνης (σχολεία Steiner ή Waldorf), στην εμβάθυνση της ιατρικής επιστήμης, της βιολογίας και της διατροφής, στην ανανέωση των καλλιεργητικών μεθόδων (βιοδυναμική γεωργία), στην προώθηση μιας ευρύτερης έννοιας της τέχνης (ζωγραφικής, μουσικής, αρχιτεκτονικής, ευρυθμίας, κλπ), στην εδραίωση μιας οργανικής κοινωνικής και οικονομικής δομής (κοινωνικό τρίπτυχο) και πολλά άλλα. Έτσι η ανθρωποσοφία δεν είναι μόνον ένας προσωπικός δρόμος αυτογνωσίας, αλλά δημιουργεί συγχρόνως ένα κοινωνικό πεδίο, όπου καλλιεργούνται όλες οι πρακτικές δραστηριότητες, για την εκπλήρωση της νέας ευθύνης που αναλαμβάνουμε, τόσο για την εξέλιξη της Γης και της ανθρώπινης κοινωνίας, όσο και για το Σύμπαν, για τον θεϊκό, πνευματικό κόσμο.

Μιχάλης Τζιγκοτζίδης, Ιούλιος 2011